PENGGUNAAN AL-QIYĀS AL-MANTIQĪ TERHADAP PERBAHASAN SIFAT MA’ĀNĪ MENURUT KITAB TAQRĪB AL-IKHWĀN FI TA’ALLUM ‘AQĀ’ID AL-ĪMĀN
[USE OF THE LOGICAL ANALOGY (AL-QIYĀS AL-MANTIQĪ) METHOD WHEN DISCUSSING MA'ĀNĪ ATTRIBUTES ACCORDING TO THE TAQRĪB AL-IKHWĀN FI TA’ALLUM ‘AQĀ’ID AL-ĪMĀN SCRIPTURE]
Keywords:
Sifat Ma’ānī, Taqrīb Al-Ikhwān Fi Ta’allum ‘Aqā’id Al-Īmān, Al-Qiyās Al-Mantiqī, Ma’ānī Attributes, Taqrīb Al-Ikhwān Fi Ta’allum ‘Aqā’id Al-Īmān, Al-Qiyās Al-MantiqīAbstract
ABSTRAK
Pengenalan: Para ulama Nusantara telah menggunakan ilmu mantik dalam karya-karya akidah bagi memperkukuhkan hujah serta menjelaskan isu-isu akidah kepada masyarakat. Malah, karya mantik terawal ditulis menggunakan bahasa Arab-Melayu Jawi telah muncul sekitar akhir kurun ke- 16 M. Salah seorang ulama yang terkenal ketokohannya dalam ilmu akidah di Patani sekitar abad ke-20 Masihi ialah Abdul Qadir Wangah. Beliau telah menggunakan ilmu mantik berdasarkan kaedah al-Qiyās dalam kitab Taqrīb al-Ikhwān fī Ta'allum 'Aqā’id al-Īmān untuk membuktikan bahawa Allah SWT wajib bersifat dengan segala sifat kesempurnaan dan mustahil bersifat dengan lawannya, di samping menjelaskan hubungan antara sifat wajib bagi Allah SWT dengan kewujudan alam. Ini menunjukkan bahawa ilmu mantik, khususnya kaedah al-Qiyās mempunyai peranan penting dalam perbahasan akidah. Namun begitu, penguasaan ilmu mantik dalam kalangan masyarakat Melayu Islam semakin merosot, bahkan turut menghadapi cabaran untuk memahami dan mengaplikasikannya dalam ilmu akidah. Metode: Oleh itu, kajian ini akan menggunakan pendekatan kualitatif berdasarkan kaedah perpustakaan. Seterusnya, kaedah pengumpulan data dalam kajian ini adalah menggunakan metode dokumentasi dan analisis data dalam mengenal pasti bentuk al-Qiyās yang digunakan dalam kitab Taqrīb al-Ikhwān fī Ta'allum 'Aqā’id al-Īmān. Hasil kajian mendapati bahawa, Ayah Dir Sekam telah menggunakan kedua-dua bentuk al-Qiyās dari aspek al-Sūrah iaitu al-Qiyās al-Iqtirānī dan al-Qiyās istithnā’ī. Kaedah intāj bagi al-Qiyās al-Iqtirānī ialah menggunakan shakl al-Awwal sahaja. Manakala, kaedah intāj bagi al-Qiyās al-Istithnā’ī ialah ternafinya al-Tālī yang akan membawa kepada kesimpulan ternafinya al-Muqaddam. Akhirnya, bentuk al-Qiyās dari aspek al-Maddah yang digunakan oleh Ayah Dir Sekam hanyalah al-Qiyās al-Burhān sahaja. Ini kerana, beliau hanya menggunakan premis yang berbentuk yakin sahaja iaitu al-‘Aqliyyah, al-Hissiyyah dan kesimpulan daripada al-Qiyās yang lain. Kesimpulan: Penggunaan al-Qiyās al-Mantiqī dalam perbahasan sifat ma’āni menunjukkan bahawa akal mempunyai kedudukan yang penting dalam ilmu kalam. Malah, akal dianggap sebagai elemen utama yang penting untuk memahami dan menganalisis kaedah pendalilan dalam sifat ma’ānī.
ABSTRACT
Introduction: Religious scholars in the Nusantara region have utilized logic (mantik) in theological literature to consolidate their arguments as well as elucidate and convey theological issues to the community. Early logic-related literary works written in Arabic-Malay Jawi emerged as early as the late 16th century. Abdul Qadir Wangah, who was a prominent religious scholar in Patani during the 20th century, employed logical methods based on al-Qiyās in his scripture (Taqrīb al-Ikhwān fī Ta’allum ‘Aqā’id al-Īmān) to demonstrate that Allah SWT inherently possess all the attributes of perfection and cannot be associated with imperfection. He also elaborated on the relationship between the mandatory attributes of Allah SWT and the existence of the universe. This highlights the significant role of logic (mantik), particularly the al-Qiyās method, in theological discourse. However, the mastery of logic (mantik) among the Malay-Muslim community has been declining and faces challenges in understanding and applying it in theological studies. Methodology: This qualitative study employed the library research method that involved documents for data collection purposes, which were then analysed to identify the forms of al-Qiyās used in the Taqrīb al-Ikhwān fī Ta’allum ‘Aqā’id al-Īmān scripture. Findings: The findings revealed that Ayah Dir Sekam had employed both forms of al-Qiyās based on the al-Sūrah aspect, namely al-Qiyās al-Iqtirānī and al-Qiyās istithnā’ī. The deduction (intāj) method for al-Qiyās al-Iqtirānī exclusively involved the shakl al-Awwal, whereas for al-Qiyās al-Istithnā’ī, it involved the ‘negating or denying the subequent’ (al-Tālī) method, leading to the conclusion of ‘negating or denying the antecedent’ (al-Muqaddam). Finally, as to the type of al-Qiyās, Ayah Dir Sekam solely employed the al-Qiyās al-Burhān method based on the al-Maddah aspect. This is because he only utilized premises that were definitive or certain, namely those based on rational evidence (al-‘Aqliyyah), empirical observation (al-Hissiyyah), and conclusions derived from other forms of al-Qiyās. Conclusion: The use of logical analogy (al-Qiyās al-Mantiqī) when discussing ma’āni attributes underscores the significance of intellect (‘aql) in Islamic theology (‘ilm al-Kalām). Intellect is considered as a fundamental element in understanding and analysing the methods determining or authenticating religious decrees (dalil) in relation to ma’āni attributes.
References
Al-Abrahī, Athīr al-Dīn al-Abrahī. 2003. Mughnī al-Tullāb Sharh Matan Īsāghūjī. Dimashq: Dār al-Fikr.
Ahmad al-Fatani, Wan Ahmad Muhammad Zain al-Fatani. t.th. Farīdah al-Farā’id. Bangkok: Maktabah wa Maṭba’ah Muhammad al-Nahdī wa Awlāduh.
Ahmad Fathy Al-Fathani. 2009. Ulama’ Besar Dari Patani. Edisi Kedua. Kota Bharu: Majlis Agama Islam Dan Adat Istiadat Melayu Kelantan.
Abu Badran Rahmah. t.th. Ringkasan Riwayat Hidup Ayah Dir Wakaf Budi Sekam. t.t.p: t.p.
Ayah Dir Sekam, Abdul Qadir Wangah. t.th. Taqrīb al-Ikhwān fi Ta’allum ‘Aqā’id al-Īmān. Patani: Saudara Press Pattani.
Al-Bājūrī, Ibrāhīm ibn Muhammad ibn Ahmad al-Bājūrī. 2010. Hāshiyah Syaykh al-Islām Ibrāhīm al-Bājūrī ‘ala Matan al-Sullam al-Murawnaq fī ‘Ilm al-Mantiq. al-Qāhirah: Dār al-Salām li al-Tibā’ah wa al-Nashr wa al-Tawzī’ wa al-Tarjamah.
_____ 2022. Tuhfah al-Murīd ‘alā Jawharah al-Tawhīd. al-Qāhirah: Dār al-Salām li al-Tibā’ah wa al-Nashr wa al-Tawzī’ wa al-Tarjamah.
Al-Būṭī, Muhammad Sa’īd Ramaḍan al-Būṭī. 1997. Kubrā al-Yaqīniyyāt al-Kawniyyah Wujūd al-Khāliq wa Waẓīfah al-Makhlūq. Dimashq: Dār al-Fikr.
Al-Fatani, Daud Abdullah al-Fatani. 2015. Al-Durr al-Thamīn. Selangor: al-Hidayah House of Publication Sdn. Bhd.
Al-Fādāni, Muhammad Yasin bin Isa. 2022. Risālah fī ‘Ilm al-Mantīq ‘alā Tarīq al-Soal wa al-Jawāb. Kota Bharu: Sidratul Muntaha Enterprise.
Al-Ghazālī, Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad al-Ghazālī. 2003. Al-Iqtisād Fi al-I’tiqād. Bayrūt: Dār al-Qutaibah li al-Tibā’ah wa al-Nasyr wa al-Tawzī’.
Al-Hudhudī, Muhammad ibn Mansūr al-Hudhudī. 2022. Sharh al-Hudhudī ‘ala al-‘Aqīdah al-Sanūsiyyah al-Sughrā. Kuala Terengganu: Tafaqquh Resources.
Al-Kalanbawī, Ismā’il ibn Musṭafā al-Kalanbawī. 2018. Risālah al-Qiyās min ‘Ilm al-Mantiq. ‘Ammān: al-Aṣlayn li al-Dirāsāt wa al-Nashr.
Al-Kātī, Hussām al-Dīn Hasan al-Kātī. 2018. Sharh Īsāghūjī fī ‘Ilm al-Mantiq li al-Imām Athīr al-Dīn al-Abharī. Ammān: al-Aslayn li al-Dirāsāt wa al-Nashr.
Al-Malawī, Shihab al-Dīn Ahmad ibn ‘Abd al-Fattāh al-Malawī. 2020. Al-Sharh al-Kabīr ‘ala al-Sullam al-Murawnaq fī ‘Ilm al-Mantiq. Kuwayt: Dār al-Dhiyā’ li al-Nashr wa al-Tawzī’.
Al-Sanūsī, Muhammad ibn Yūsuf al-Sanūsī. 2009. Sharh Umm al-Barāhīn. Lubnān: Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah.
Ibn Sīnā, Abu ‘Ali al-Husayn ibn ‘Abd Allah ibn Sīnā. 1938. Al-Najāh fī al-Hikmah al-Mantiqiyyah wa al-Ṭabī’iyyah wa al-Ilāhiyyah. Misr: Maktabah Musṭafā al-Bābī al-Halabī wa Awlāduhu.
Jadallah Bassam Salleh. 2011. Sharh al-Imām al-Sa’id al-Taftazānī ‘alā al-Shamsiyyah fī al-Mantiq li al-Imām al-Kātibī. Ammān: Dār al-Nūr al-Mubīn li al-Dirāsāt wa al-Nashr.
Jamā’ah min Kibār al-Lughawiyyīn al-‘Arab. 1989. al-Mu’jam al-Arabī al-Asāsī li al-Nāṭiqīn bi al-‘Arabiyyah wa Muta’alimīhā. Tunisia: Munazzamah al-Arabiyyah li al-Tarbiyyah wa al-Thaqafiyyah wa al-Ulum.
Kuwayt. 1983. al-Mawsu'ah al-fiqhiyyah. Jilid 2. Kuwayt: Wizārat al-Awqāf wa al-Shuʼūn al-Islāmīyyah.
Mahdī Fadl Allah. 1998. Al-Shamsiyyah fī al-Qawā’id al-Mantiqiyyah. Bayrūt: Al-Markaz Al-Thaqāfī Al- ‘Arabī.
Muhammad Muhammad Qāsim. 2003. Madkhal ila al-Mantiq al-Ṣūrī. Iskandariyyah: Dār al-Ma’rifah al-Jāmi’iyyah.
Sa’īd Fawdah, Sa’īd ‘Abd al-Latīf Fawdah. 2004. Tahzīb Sharh al-Sanūsiyyah. Ammān: Dār al-Rāzī li al-Tibā’ah wa al-Nashr wa al-Tawzī’.
Zainal Abidin Muhammad al-Fatani. t.th. ‘Aqīdah al-Nājīn fī ‘Ilm Usūl al-Dīn. Patani: Matba’ah bin Halābī.